Deze tweedelige bibliografie van het Nederlands beschrijft het traject van de moedertaal van Nederlanders en Vlamingen. Hoe ontstond de Nederlandse taal en op welke manier is ze tot ontwikkeling gekomen? In welke maatschappij leefden onze Nederlands sprekende voorouders? Welke vernieuwingen heeft de taal ondergaan? Wat kan men onder Nederlands verstaan en wat zijn haar kenmerken? Op deze vragen en meer tracht de auteur een antwoord te geven. Hij verweeft op een doeltreffende manier de geschiedenis van de Nederlandse taal met de geschiedenis van de Lage Landen.
Op een duidelijke wijze worden het ontstaan én de betekenis van woorden uitgelegd zoals Maastricht, Saksen, guerre, Everghem … In de Middeleeuwse Lage landen zijn heel wat woorden voor het eerst overgeleverd zoals pannenkoek, geboorte, provincie, volmacht, … Er was een haast natuurlijke beïnvloeding van talen tussen onder andere het Engels, het Diets, het Duits en het Frans door allerlei gebeurtenissen in deze regio. Verschillende overstromingen, oorlogen, handelsmissies en verhuizingen zijn hier de oorzaak van.
De communicatie, in de tijd van het Oud- en Middelnederlands, verliep tot de 13e à 14e eeuw meestal mondeling. Later volgde een langzaam proces van alfabetisering bij een klein deel van de adel en burgers. In de 13e eeuw gebruikten burgers hun moedertaal, lees: spreektaal of volkstaal, om documenten op te stellen, zo blijkt uit de Gentse leprozenstatuten van 1236. Burgers die niet konden schrijven huurden hiervoor schrijvers (scrivijns of scriveressen) in. Latijn was de taal van kerk en wetenschap. Het Middelnederlands was ook de taal van het bestuur, want de mensen moesten de tekst kunnen begrijpen als ze voorgelezen werd. Gaandeweg werd er meer en meer op schrift vastgelegd.
Het taalgebruik wordt geïllustreerd aan de hand van brieven en gedichten van verschillende schrijvers. Denk aan “Eneas” en “De legende van de heilige Servatius” van de eerste Dietse/Vlaamse schrijver Hendrik van Veldeke afkomstig van Spalbeek bij Hasselt in België. De “Rijmbijbel” van Jacob van Maerlant. Denk aan de verhalen over “Van de vos Reynaerde”, “Karel ende Elegast”, “Egidius” en “Beatrijs”. Het “Groot Privélege” van Maria van Bourgondië bevestigde de officiële status van het Nederlands in 1477.
Schrijvers die het Nieuwnederlands gebruikten waren onder andere Constantijn Huygens, Joost van den Vondel, P. C. Hooft, Bredero en Karel van Mander. Deze laatste schreef in 1604 “Het Schilder-Boeck” met de onder meer de beschrijving over het leven van Pieter Bruegel de Oude. Sinds heden officieel afkomstig van het Ooievaarsnet van Kleine-Brogel bij Peer in België. De afbeeldingen op de omslagen van deze twee boeken zijn fragmenten uit het schilderij “Nederlandse spreekwoorden”.
Sommige gezegden en gedichten blijken al verbazend lange tijd mee te gaan. Zoals het gezegde “Sij drinken een glas, sij pissen een plas en laten de saak soo als het was”. Dit vond zijn oorsprong bij een commentator op de lange onderhandelingen tijdens de Tweede Grote Vergadering van de Republiek in 1716 én 1717. Het gedicht “De pruimeboom” van Hieronymus van Alphen uit 1778 kent ook zowat iedereen: “Jantje zag eens pruimen hangen, o! als eieren zo groot. ’t Scheen dat Jantje wou gaan plukken, schoon zijn vader ‘t hem verbood…”.
Het Nederlands is levend en nog steeds in beweging. Sinds lange tijd is er gesleuteld om een bovenregionaal Nederlands te bekomen. Hiernaast bestonden en bestaan er nog steeds dialectvariëteiten die vooral als orale omgangstaal gebruikt worden. Door de Nederlandse Taalunie wordt er continue geschaafd aan spellingsregels.
Jelle Stegeman zet een dijk van een werk neer met dit tweedelig schitterend werk over de biografie van het Nederlands!!