Een Nederlandse onderzoeker heeft op zijn zoektocht naar de herkomst van een schilderij, bij toeval, in het Belgisch archief van Bergen een uniek zeventiende-eeuws memorieboek gevonden. Het is een memorieboek omdat de schrijfster, Maria Van Nesse uit Alkmaar, er zaken over het dagelijks leven in schreef, ‘ter memorie’, om te onthouden. Het boek bestaat uit twee delen en beslaat een termijn van drieëntwintig jaar, te weten van 1623 tot 1646.
Het unieke is dat het door een vrouw geschreven is. De meeste egodocumenten van die tijd, die tot nu toe ontsloten zijn, werden door mannen geschreven. Vanaf het moment van de vondst tot de uiteindelijke uitgave van dit boek, hebben meerdere specialisten, elk vanuit hun invalshoek, en vele vrijwilligers in een soort van projectteam samengewerkt. Twintig vrijwilligers hebben de teksten getranscribeerd, hertaald, naar het hedendaags Nederlands én een bijhorende verklarende woordenlijst opgemaakt. Deze woordenlijst bestaat uit 255 bladzijden! Die hertaling en woordenlijst zijn samen met de originele tekst te raadplegen op de website van Regionaal Archief Alkmaar
https://www.regionaalarchiefalkmaar.nl/mariavannesse
Om de toegankelijkheid voor het brede publiek te bevorderen is deze uitgave ingedeeld in meerdere hoofdstukken, die allemaal apart te lezen zijn. Dit opzet lijkt me zeer goed geslaagd. Zo verneem je, in hyperdetail, zowat alles wat er te lezen valt over het leven Maria Van Nesse. Ze was een katholieke, ongehuwde, rijke vrouw. Hierdoor stond ze vrijer in het leven en kon ze zelfstandig beslissingen nemen én was ze handelingsbekwaam.
Dit in tegenstelling tot andere getrouwde vrouwen uit die tijd zoals haar zus, Adriana, die door haar huwelijk onder voogdij van haar man kwam te staan. Het memorieboek staat vol met notities over gekregen en gegeven geschenken, kookrecepten, medische recepten en schoonmaaktips. De huishoudelijke consumptie van Maria Van Nesse is goed af te leiden uit de aankopen van voorraden, onderhoud van haar patrimonium, personeelskosten, bidprentjes, pronkstukken, schilderijen en gebedenboeken.
Deze opmerkelijke vrouw was consequent in het bijhouden van haar aankopen. Telkens vermeldde ze wat, wanneer, waar en hoeveel ze aankocht. In een tabel is duidelijk de evolutie van de verschillende soorten uitgaven in haar leven af te lezen. In het begin gaf ze het meeste geld uit aan haar huishouden, nadien aan het huwelijk van haar broer en nog later besteedde ze het meeste van haar geldbeurs aan devotie.
Het katholieke geloof heeft een belangrijke rol gespeeld in het leven van Maria Van Nesse. Ze leefde in een tijd zonder godsdienstvrijheid; waarin de katholieken gedoogd werden, maar hun geloof niet mochten belijden. Zo waren er controles van het protestants regime op verboden samenkomsten van katholieken. In de zeventiende eeuw bleken veel ongehuwde vrouwen voor de katholieke kerk een soort van geestelijke maagd of klopper te zijn (een klopper is een ongehuwde vrouw die haar leven ten dienste stelt van God). Maria zag zichzelf eerder als een mecenas van de kerk omdat ze heel wat borduurwerk en schenkingen deed. Zo maakte ze onder andere een kazuifel, een stola en een kelkvelum en schonk ze een monstrans aan een plaatselijke kerk. Opleidingen tot priester waren in de Republiek verboden. Daarom zijn er door rijke Nederlandse katholieken zoals Maria Van Nesse, studiebeurzen gesticht in het Hollands College in Leuven.
Bij het lezen van dit boek over het leven in de zeventiende eeuw zijn er heel wat parallellen te trekken met het heden. Zowel toen als nu werden belevenissen en weetjes met mekaar gedeeld, waren er bekommernissen over de vrije meningsuiting en was er de vrees voor epidemieën.
Opvallend is dat het woordgebruik, in oude documenten uit de zeventiende eeuw, overeenkomsten heeft in de Republiek als in het voormalige Prinsbisdom Luik. Maria Van Ness gebruikte dezelfde woorden zoals ‘masœur’ voor zuster, ‘salet’ voor ontvangstkamer, ‘velum’ voor kelkvelum, als kanunnik Sebastiaan Van de Cruys uit Peer (nu Belgisch-Limburg) in zijn testament uit 1732.
Het is toch ongelofelijk dat wij, de lezers, bijna vierhonderd jaar later, de notities van deze bijzondere vrouw kunnen lezen! Wat een voorrecht!
Dankzij de samenwerking tussen de Universiteit Amsterdam, het Regionaal Archief Alkmaar, medewerkers en vrijwilligers krijgen we een beeld van het zeventiende-eeuwse Alkmaarse leven in vele facetten. Heel wat (amateur)onderzoekers gaan met dit werk hun voordeel kunnen doen.
Bedankt voor de samenstelling van dit bijzondere topboek!
Ondertitel: "Nieuwe perspectieven op huishoudelijke consumptie".